141. rocznica urodzin prof. Jana Czekanowskiego | Biuletyn Informacji Publicznej GUS | GUS - Portal Informacyjny

141. rocznica urodzin prof. Jana Czekanowskiego

Jan Czekanowski był wybitnym antropologiem, etnologiem, slawistą, wykładowcą akademickim, ale również statystykiem i demografem - pionierem stosowania nowatorskich metod statystycznych w antropologii polskiej oraz popularyzatorem biometrii. Żył w latach 1882–1965. Maturę zdał w 1901 r. w szkole realnej w Libawie na Łotwie, a następnie wstąpił do wojska. Po zwolnieniu ze służby wojskowej wyjechał za granicę, aby w 1902 r. podjąć studia antropologiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Kantonalnego w Zurychu. Jan Czekanowski rozumiał antropologię szeroko, jako wiedzę o człowieku i jego funkcjach. Częścią tej wiedzy była anatomia, etnografia, antropogeneza i typologia, genetyka, lingwistyka oraz statystyka. Początki naukowe J. Czekanowskiego to przyczynek statystyczny, napisany  w trakcie studiów, dotyczący zastosowania współczynnika korelacji Pearsona do oceny wartości rożnych metod mierzenia wysokości czaszki, a opublikowany w 1904 r. w czasopiśmie Archiv fur Anthropologie. Studia J. Czekanowski ukończył w 1906 r., uzyskując stopień doktora filozofii. Swoje wykształcenie stale uzupełniał m. in. studiami matematycznymi, podjętymi na Uniwersytecie Berlińskim. W 1906 r. uzyskał stanowisko asystenta w Królewskim Muzeum Ludoznawczym w Berlinie, to umożliwiło mu udział w dwuletniej ekspedycji naukowej do Afryki Środkowej, a materiały tam zebrane dotyczyły zagadnień antropologicznych, etnologiczno-etnograficznych oraz socjologicznych. Do jego obowiązków należało także opracowanie mapy etnograficznej. W 1910 r. został kustoszem Muzeum Etnograficznego Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu, a następnie przeniósł się do Lwowa. Tam został mianowany profesorem nadzwyczajnym antropologii i etnologii na Wydziale Filozoficznym tamtejszego Uniwersytetu i z początkiem roku akademickiego 1913/1914 rozpoczął wykłady. Organizował także zakład antropologiczno-etnologicznego i rozpoczął badania nad antropologią krajową. Z końcem roku 1914 wyjechał do Krynicy, a później do Luhačovic na Morawach i zajął się opracowywaniem materiałów zebranych w czasie ekspedycji afrykańskiej. W 1918 r. odwiedził Paryż. Brał tam udział w pracach Delegacji Polskiej na Konferencji Pokojowej w Wersalu jako ekspert, a później członek Narady Delegacyjnej. Po powrocie do Lwowa J. Czekanowski rozpoczął, od 1920 r., ponownie wykładać na uniwersytecie. W 1913 r. Towarzystwo Naukowe Warszawskie wydało drukiem książkę J. Czekanowskiego Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii. Był to pierwszy podręcznik statystyki w języku polskim traktujący o współczesnych metodach opracowywania danych empirycznych i odpowiedniej interpretacji wyników. W latach 1934–1936 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Podczas wojny stracił  pracę na uniwersytecie i zajmował się tajnym nauczaniem. W 1944 r. wraz z rodziną, opuścił Lwów i zamieszkał w Broniszowie pod Ropczycami, korzystał z gościnności prof. Jerzego Fuhricha. Później uczył w gimnazjum w Kolbuszowej, a następnie przeniósł się do Lublina. W 1946 r. został mianowany profesorem zwyczajnym antropologii Uniwersytetu Poznańskiego i rozpoczął pracę na Wydziale Lekarskim, a później na  Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. Profesor Jan Czekanowski był członkiem Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Polskiego Towarzystwa Antropologicznego, Polskiego Towarzystwa Statystycznego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, a także Towarzystw Antropologicznych w Brnie Morawskim, Zurychu, Paryżu oraz Instytutu Antropologicznego Wielkiej Brytanii i Irlandii. W latach 1923–1924 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika oraz przewodniczącym Rady Naukowej Polskiego Towarzystwa Biometrycznego. Liczne prace naukowe prof. J. Czekanowskiego można znaleźć w zbiorach Centralnej Biblioteki Statystycznej im. S. Szulca.

Publikacje profesora Jana Czekanowskiego w zbiorach CBS